SAÜ'de Son Dönem Osmanlı Denizciliği Konuşuldu

Fen-Edebiyat Fakültesi konferans Salonunda gerçekleşen konferansa İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Fuat Örenç konuşmacı olarak katıldı. Denizciliğin maliyetli bir sektör olduğunu belirten Örenç, bu konuda planların, yatırımların, hedeflerin olması gerektiğini ve sürecin planlı yürütülmesi gerektiğini kaydetti.

Osmanlı Devletinde 1840-1860 yılları arasında denizcilik alanında yaşanan gelişimden bahseden Örenç, “Teknolojik olarak denizcilikte müthiş değişimler yaşandı. Ticaret büyüdü, beklentiler, mücadeleler büyüdü. Bu 40 yılda yaşanan inanılmaz bir değişim ve gelişim sonucunda, Abdülaziz de döneme adapte olmak amacıyla bir donanma oluşturdu. Bu süreçte gemiler alındı. Tersaneler kuruldu. Altyapı modernleştirildi. Sayısız fabrika açıldı. Bu donanma son derece güçlü ve heybetliydi, lakin plansızdı” dedi.

Donanma kullanılamadı

Abdülaziz’in kurduğu donanmanın o dönemde kullanılamadığını vurgulayan Övenç, sözlerini şöyle sürdürdü:

“II. Abdülhamit tahta geçtiği zaman Rusya ile savaş kararı alınmıştı. Tahta geçtikten üç ay sonra da Osmanlı-Rusya savaşı başladı. Abdülaziz’in oluşturduğu, masraf yapılan, müthiş bir misyon yüklenen donanmayı tam kullanma zamanıydı. Fakat atlanan bir nokta vardı. Abdülaziz bu atılımları, gemi alımlarını ve teknolojik dönüşümleri yaparken, Ruslar da aynı dönüşümü yaşadılar. Bizi çok yakından takip ederek bu maliyetli alana girmediler. Yeni gelişen teknoloji olan mayın ve torpile yöneldiler. Bu yeni silahlar karşısında sizin geminizin ne olduğu önemli değildi. Donanma, nerede mayına çarpacağım, nerede torpil gemisi ile karşılaşacağım korkusu yüzünden hiçbir şey yapamadı. Zaten bir strateji de yoktu. Yani böyle bir donanma kurulmuştu, ama bunun nasıl kullanılacağına dair bilgi yoktu. Kömür ve personel ayarlamaları dahi yapılamamıştı. Rakibe hiç bakılmamış, rakip ile doğru dürüst ilgilenilmemiş, rakibin neler yaptığı bilinmiyor. Ruslar planlamalarını yapmış, ihtiyaçlarını doğru karşılamış ve Osmanlı’nın maliyeti kat kat olan gemilerinden daha iyi sonuç almıştır.“

Gemiler 20 yılda eskidi

Gemilerin Abdülaziz döneminde alınmasının üzerinden 20 yıl geçtiğini ve Osmanlı-Rus savaşı döneminde işlevlerini yitirdiğini söyleyen Övenç, o dönemde bugünkü gibi zırh teknolojisinin bulunmadığını, bakım maliyetlerinin de çok fazla olduğunu anlattı. Övenç, şunları söyledi:

“Gemiler yalnızca çok iyi bakım yaparsan dayanıklılığını kaybetmez. Sonuçta tuzlu suda bulunuyorlar. Donanma gemilerine bakım yapılamıyor. Çünkü bakım maliyetleri bütçenin yarısı kadar. Gemiye bakmak, sıfırını almaya yakın bir tutarda. Bakımı zaten kendin sağlayamıyorsun. Yurtdışına gidiyor, yurtdışından geliyor. Yolsuzluğa açık bu durum ile her şeyin maliyeti 2-3 katına çıkıyor. Ödemeler zamanında yapılamıyor, faizler artıyor. İşlevselliğini yitiren 30 tane gemi var. Bu gemiler kullanılamaz halde. Bu gemileri geliştirmeye ve onarmaya harcayacağınız maliyetle bir sürü gemi satın alabiliyorsunuz. Bu durum sonucunda bu gemileri dizerek dönüşüme girmesini sağlama kararı alınıyor. Bu dönemde zaten gelişen teknoloji neticesinde tüm dünya tersanelerinde gemi mezarlıkları oluşuyor. Orada yaşanan olay bu. Gemiler oraya konulup çürütülmüş değil, olay tamamen dönüşüm üzerine şekillenmiştir.”

Çürütme ifadesi yanlış

II. Abdülhamit’in donanmayı çürüttüğü söyleminin yanlış olduğunu dile getiren Övenç, “Abdülhamit dönemini herkesin üç kelime ile anlattığını gördüm. Bu kelimeler demir olmuş.  Eritmek, ısıtmak mümkün değil. Bu üç kelimeyi ben aşamadım, aşamıyorum. ‘Abdülhamit donanmayı çürüttü’ düşüncesinden kurtulmamız gerekiyor. Çünkü ön yargılar en büyük putlardır, tabulardır. Bu dönem ile ilgili çok kaynak var. Yani çok şeffaf ve açık. Şayet çürütmüş ise bu da rahatlıkla ispatlanabilir. Abdülhamit’in kurduğu Deniz Müzesi arşivinde bu dönem ile ilgili tüm belgelere ulaşılabilir. Fakat bu yapılmıyor. Bir kanaat oluşmuş ve bu kanaat üzerinden gidiliyor.”

Konferansın sonunda, Prof. Dr. Ali Fuat Örenç’e hediyesi takdim edildi.